„Źródła do dziejów ludności żydowskiej w zasobie Archiwum Państwowego w Kielcach” (do 1939 roku).
12 lipca 2022
Akta dotyczące ludności żydowskiej w AP w Kielcach zostały wytworzone w różnych okresach historycznych przez władze administracji państwowej, samorządowej, szkolnej, sądowej oraz przez żydowskie gminy wyznaniowe.
Pierwsze z nich pochodzą jeszcze z okresu staropolskiego. Są one przechowywane w aktach zespołu archiwalnego Archiwum Ordynacji Myszkowskich. Najstarszy z nich to dokument z 1659 r. wydany w Pińczowie przez Franciszka Myszkowskiego starostę korytnickiego zezwalający Dawidowi Józefowiczowi na osiedlenie się w Pińczowie, kupno domu, warzenie piwa i prowadzenie handlu. W zasobie archiwalnym zachowały się też inwentarze miasta Pińczowa z 1769 i 1789 roku, w których uwzględniono domy katolickie i żydowskie oraz liczbę gospodarzy.
Znajdujemy tu także jednostkę archiwalną dotyczącą pożyczki udzielonej księdzu Józefowi Dobrakowskiemu proboszczowi kościoła młodzawskiego przez kahał pińczowski na utrzymanie przy kościele młodzawskim trzech misjonarzy w 1738 r.
W pierwszej połowie XIX wieku materiały dotyczące ludności żydowskiej to między innymi: Rząd Gubernialny Radomski, Dyrekcja Ubezpieczeń, Akta gminy Bodzentyn.
W aktach Rządu Gubernialnego Radomskiego zachowały się opisy topograficzno-statystyczne miast województwa krakowskiego z 1820 roku. Opisy te uwzględniają między innymi liczbę mieszkańców z podziałem na wyznanie i zawody. W zespole tym znajdują się także tabele prestacyjne, w których odczytać można nazwiska ludności żydowskiej. W aktach Dyrekcji Ubezpieczeń zachowały się plany synagog, domów modlitwy oraz szkół, z których korzystali mieszkańcy wyznania mojżeszowego. Listy imienne Żydów znajdują się również w aktach Asesora Ekonomicznego Okręgu Olkuskiego, Naczelnika Wojennego Rewiru Samsonowskiego i Naczelnika Powiatu Opoczyńskiego
Dla okresu obejmującego lata 1867-1914 informacji o liczebności i sytuacji społeczno-gospodarczej dostarczają przed wszystkim akta zespołów Rząd Gubernialny Kielecki i Kancelaria Gubernatora Kieleckiego. W zespołach tych występują między innymi informacje odnoszące się liczby ludności w poszczególnych miastach i osadach guberni kieleckiej, wysiedlania z tychże osad, zmiany wyznania, służby wojskowej czy funkcjonowania dozorów i okręgów bożniczych. Materiały archiwalne z tego okresu to również akta Zarządów Powiatowych natomiast w zespole archiwalnym: Kancelaria Gubernatora Kieleckiego odnaleźć można także materiały dotyczące emigracji Żydów do Prus, Francji, Brazylii i Stanów Zjednoczonych.
Informacji na temat edukacji ludności żydowskiej w II połowie XIX wieku dostarcza z kolei Kielecka Dyrekcja Szkolna. Znajdujemy tu dane o organizacji szkół religijnych, kahalnych i prywatnych przez gminy żydowskie oraz akta osobowe nauczycieli, również wyznania mojżeszowego.
Źródła do dziejów Żydów w okresie I wojny światowej występują częściowo w zespołach takich jak: Rząd Gubernialny Kielecki, Kancelaria Gubernatora Kieleckiego, aktach miasta Kielc, miasta Opoczna, gminy Bodzentyn oraz C. i K. Komendy Powiatowe w Jędrzejowie, Kielcach, Kozienicach, Opatowie, Opocznie, Pińczowie, Radomiu, Sandomierzu, Włoszczowie i Wierzbniku. Należą do nich zapisy dokumentujące składy rad miejskich i samorządu powiatowego, do których wybierano także przedstawicieli wyznania mojżeszowego oraz dokumentacja wyborów członków okręgów bożniczych w Działoszycach, Pińczowie, Koszycach, Wiślicy, Szydłowie i Chmielniku, statuty towarzystw.
Na uwagę zasługują także spisy miejscowości zgromadzone w aktach powiatowych. Zawarte w nich dane określają liczbę i zajęcia ludności. Z 1916 r. zachował się także wykaz osób mających koncesje na prowadzenie księgarń, drukarń, gazet oraz prośby o możliwość zakładania stowarzyszeń i statuty tychże.
Materiały dotyczące ludności żydowskiej w okresie II Rzeczpospolitej to przede wszystkim akta wytworzone przez administrację państwową i samorządową, czyli akta Urzędu Wojewódzkiego Kieleckiego I, akta starostw powiatowych, miast i gmin. Akta te podzielić można na dotyczące gmin wyznaniowych, działalności stronnictw, stowarzyszeń i związków, udziału ludności żydowskiej w życiu władz samorządowych, przemyśle, handlu rzemiośle i rolnictwie.
W aktach Urzędu Wojewódzkiego Kieleckiego I zachował się wykaz gmin, jak również akta dotyczące wyborów rabinów i podrabinów. W wykazach dotyczących rabinów znajdujemy na przykład - imię i nazwisko rabina, rok, miejsce urodzenia, imiona rodziców, narodowość, wykształcenie, stan rodzinny, przez jaką władzę został zatwierdzony, poprzednie stanowisko, odznaczenia i opinie o działalności społecznej i politycznej
W powyższych archiwaliach zachowały się także liczna dokumentacja finansowa gmin wyznaniowych. Znajdujemy tam sprawozdania z wykonania budżetu, wyjaśnienia do nich, listy płatników składek i osób zwolnionych z ich płacenia, operaty budżetowe, opisy stanu posiadania gminy.
W aktach zespołu: Starostwo Powiatowe Kieleckie I, podobnie, jak w aktach zespołu: Urząd Wojewódzki Kielecki I, znajduje się również duża grupa akt dotyczących rejestracji stowarzyszeń i towarzystw żydowskich o charakterze kulturalnym, sportowym, dobroczynnym i rzemieślniczym. Zachowały się tu także archiwalia dokumentujące istnienie i funkcjonowanie żydowskich związków zawodowych: piekarzy, krawców, szewców, rzeźników itp. W materiałach archiwalnych tego okresu zachowały się między innymi informacje o składach zarządów, statuty, protokoły z zebrań.
Ludność żydowska zaznaczyła swe istnienie również w przemyśle i handlu. Należały do niej tartaki, garbarnie oraz liczne większe i mniejsze fabryki. Akta czeladnicze i mistrzowskie przechowywane są z kolei w zespole archiwalnym: Izba Rzemieślnicza w Kielcach.
Dane o ludności żydowskiej występują także w aktach miast np. protokołach posiedzeń rad miejskich, spisach wyborców do rad miejskich, sejmu i senatu. Wykazy te zawierają dane osobowe, adres zamieszkania, wyznanie oraz zawód.
W zespołach archiwalnych: Urząd Wojewódzki Kielecki I i Starostwo Powiatowe Kieleckie I przechowywana jest duża grupa akt dotycząca zakładania cechów w miastach województwa kieleckiego. W jednostkach tych znajdujemy statuty i nazwiska założycieli. Najczęściej występujące cechy to: cechy malarzy, metalowców, cukierników, piekarzy, tapicerów, szewców, krawców czy stolarzy.
W zasobie Archiwum Państwowego w Kielcach znajdziemy również archiwalia mówiące o tym, iż wśród ludności żydowskiej znajdowali się także tacy, którzy zajmowali się działalnością związaną z rolnictwem. Materiały takie znajdujemy zarówno w aktach gmin, jak i przede wszystkim w aktach Okręgowego Urzędu Ziemskiego, gdzie wśród rejestrów nabywców parcelowanej w tym okresie ziemi, znajdujemy nazwiska ludności żydowskiej. W aktach Urzędu Wojewódzkiego Kieleckiego I znajdziemy z kolei dane o dzierżawcach stawów i hodowaniu ryb przez ludność żydowską.
Osobną grupą archiwaliów są księgi stanu cywilnego okręgów bożniczych utworzonych głównie w 1826 roku, choć część okręgów powstawała w okresie późniejszym - Wcześniej akta stanu cywilnego wyznań niechrześcijańskich rejestrowane były w księgach parafii rzymskokatolickich. Akta te pozwalają na ustalenie struktury zawodowej ludności żydowskiej oraz na tworzenie ich genealogii, choć wspomnieć należy, że wyznania niechrześcijańskie nie przestrzegały przepisów o terminowym zgłaszaniu urodzeń, małżeństw i zgonów.
Przygotowanie materiałów: Bartłomiej Gierasimowicz.
Galeria zdjęć
-
1. Inwentarz miasta Pińczowa z 1789 roku (fragment), Archiwum Ordynacji Myszkowskich sygn. 484
-
2. Inwentarz miasta Pińczowa z 1789 roku (fragment), Archiwum Ordynacji Myszkowskich, sygn. 484
-
nwentarz miasta Pińczowa z 1789 roku (fragment), Archiwum Ordynacji Myszkowskich, sygn. 484
-
4. Księga urodzeń, małżeństw i zgonów - akty małżeństwa, 1826 r., Akta stanu cywilnego Okręgu Bożniczego w Gowarczowie, sygn. 1
-
5. Księga urodzeń, małżeństw i zgonów - akty urodzenia, 1830 r., Akta stanu cywilnego Okręgu Bożniczego w Chęcinach, sygn. 8
-
6. Wykaz Okręgów Bożniczych z wymienieniem Rabinów z Powiatu Stopnickiego, 1843 rok, Naczelnik Powiatu Kieleckiego ,sygn. 38
-
7. Wykaz Okręgów Bożniczych z wymienieniem Rabinów z Powiatu Stopnickiego, 1843 rok, Naczelnik Powiatu Kieleckiego,sygn. 38
-
8. Wykaz Okręgów Bożniczych z wymienieniem Rabinów z Powiatu Stopnickiego, 1843 rok, Naczelnik Powiatu Kieleckiego, sygn.38
-
9. Wykaz Okręgów Bożniczych z wymienieniem Rabinów z Powiatu Stopnickiego, 1843 rok, Naczelnik Powiatu Kieleckiego, sygn.38
-
10. Wykaz Okręgów Bożniczych z wymienieniem Rabinów z Powiatu Stopnickiego, 1843 r., Naczelnik Powiatu Kieleckiego, sygn.38
-
11. Szacunek szczegółowy zabudowań bożnicy w Działoszycach z planikiem odręcznym budowli, 1848 r., Dyrekcja Ubezpieczeń w Warszawie, sygn. 46
-
12. Lista imienna spisowych Żydów od lat18 do 25 w mieście Bodzentyniezamieszkałych, 1854 r., Akta gminy Bodzentyn, sygn.104
-
13. Lista imienna spisowych Żydów od lat 18 do 25 w mieście Bodzentynie zamieszkałych, 1854 r., Akta gminy Bodzentyn, sygn.104
-
14. Lista imienna spisowych Żydów od lat 18 do 25 w mieście Bodzentynie zamieszkałych, 1854 r., Akta gminy Bodzentyn, sygn.104
-
15. Plan dwupiętrowej łaźni i koszerni w mieście Działoszycach, b.d., Rząd Gubernialny Kielecki, sygn.17596
-
16. Plan łaźni żydowskiej i mykwy w osadzie Włoszczowa z 1893 r., Rząd Gubernialny Kielecki, sygn. 17743
-
17. Plan i sytuacja domu No 155 własności Jakuba Tajtelbauma, przy ulicy Wodzisławskiej w os. Jędrzejów, w którym zamierza się otworzyć szkołę żydowską na 40 osób, 1902 r., Rząd Gubernialny Kielecki, sygn. 17475
-
18. Plan dom modlitewnego w Skalbmierzu z 1902 r., Rząd Gubernialny Kielecki, sygn. 17589
-
19. Fotografia dawnej synagogi w Kielcach, b.d. Zbiór fotografii sygn. 358
-
20. Fotografia dawnej synagogi w Kielcach, b.d. Zbiór fotografii sygn.359
-
21. Poświadczenie statusu nauczyciela wydane Gitli Paradistal, 1909 r. Kielecka Dyrekcja Szkolna, sygn. 2087
-
22. Paszport na nazwisko Szmul Cukier, 1916 r., C. i K. Komenda Powiatowa w Sandomierzu, sygn. 190
-
23. Książka meldunkowa urodzonych Ostrowieckiego Bożniczego Okręgu, 1918-1936, Akta miasta Ostrowca Świętokrzyskiego, sygn.174
-
24. Akta dotyczące Częstochowskiej Fabryki Guzików
-
25. Akta dotyczące Częstochowskiej Fabryki Guzików "Grosmann" w Częstochowie, 1919-1929, Urząd Wojewódzki Kielecki I, sygn. 12222
-
26. Akta dotyczące Częstochowskiej Fabryki Guzików "Grosmann" w Częstochowie, 1919-1929, Urząd Wojewódzki Kielecki I, sygn. 12222
-
27. Projekt Tartaku Parowego L. Rajzman i L. Gotlieb w Dąbrówce z 1920 r., Urząd Wojewódzki Kielecki I, sygn. 12139
-
28. Książka meldunkowa ludności ul. Wałowa 1 w Ostrowcu Świętokrzyskiego, właściciel Judka Grocher, 1921 r., Akta miasta Ostrowca Świętokrzyskiego, sygn.542
-
29. Projekt przebudowy gmachu kąpieli rytualnych na parceli 102 na rogu ulicy Nadrzecznej i Bóżniczej w Będzinie, 1922 r., Urząd Wojewódzki Kielecki I, sygn. 14402
-
30. Projekt przebudowy gmachu kąpieli rytualnych na parceli 102 na rogu ulicy Nadrzecznej i Bóżniczej w Będzinie, 1922 r., Urząd Wojewódzki Kielecki I, sygn. 14402
-
31. Projekt Fabryki Gilz Berka Fischoffa w Częstochowie z 1921 r., Urząd Wojewódzki Kielecki I, sygn.12143
-
32. Paszport na nazwisko Dwojra Aleksandrowicz z 1923 r., Starostwo Powiatowe Kieleckie I, sygn. 1372
-
33. Paszport na nazwisko Dwojra Aleksandrowicz z 1923 r., Starostwo Powiatowe Kieleckie I, sygn. 1372
-
34. Paszport na nazwisko Dwojra Aleksandrowicz z 1923 r.,Starostwo Powiatowe Kieleckie I, sygn. 1372
-
35. Projekt Domu Modlitwy przy ulicy Wiejskiej w Sosnowcu z 1924 r., Urząd Wojewódzki Kielecki I,sygn.17909
-
36. Statut Biblioteki Żydowskiej im. S.L. Pereca w Iłży z 1925 r., Urząd Wojewódzki Kielecki I, sygn. 3164
-
37. Statut Biblioteki Żydowskiej im. S.L. Pereca w Iłży z 1925 r.,Urząd Wojewódzki Kielecki I, sygn. 3164
-
38. Statut Biblioteki Żydowskiej im. S.L. Pereca w Iłży z 1925 r., Urząd Wojewódzki Kielecki I, sygn. 3164
-
39. Statut Biblioteki Żydowskiej im. S.L. Pereca w Iłży z 1925 r.,Urząd Wojewódzki Kielecki I, sygn. 3164
-
40. Statut Biblioteki Żydowskiej im. S.L. Pereca w Iłży z 1925 r., Urząd Wojewódzki Kielecki I, sygn. 3164
-
41. Wniosek paszportowy na nazwisko Dwojra Engelderz 1926 r., Starostwo Powiatowe Kieleckie I, sygn. 1333
-
42. Statut Klubu Sportowego Ogniwo w Częstochowie z 1926 r., Urząd Wojewódzki Kielecki I, sygn. 3193
-
43. Statut Klubu Sportowego Ogniwo w Częstochowie z 1926 r., Urząd Wojewódzki Kielecki I, sygn. 3193
-
44. Statut Klubu Sportowego Ogniwo w Częstochowie z 1926 r., Urząd Wojewódzki Kielecki I, sygn. 3193
-
45. Statut Klubu Sportowego Ogniwo w Częstochowie z 1926 r., Urząd Wojewódzki Kielecki I, sygn. 3193
-
46. Wniosek paszportowy z 1927 r. na nazwisko Rochma Aleksandra, Starostwo Powiatowe Kieleckie I, sygn.1333
-
47. Żydowskie ugrupowania polityczne w Polsce w 1927 r., Urząd Wojewódzki Kielecki I, sygn. 2596
-
48. Żydowskie ugrupowania polityczne w Polsce w 1927 r., Urząd Wojewódzki Kielecki I,sygn. 2596
-
49. Żydowskie ugrupowania polityczne w Polsce w 1927 r., Urząd Wojewódzki Kielecki I, sygn. 2596
-
50. Projekt przebudowy synagogi w Jędrzejowie, 1928 r., Urząd Wojewódzki Kielecki I, sygn. 18214
-
51. Projekt przebudowy synagogi w Jędrzejowie, 1928 r., Urząd Wojewódzki Kielecki I, sygn. 18214
-
52. Taryfa opłat od uboju koszernego Zarządu Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Chmielniku na 1928 r., Urząd Wojewódzki Kielecki I, sygn. 1620
-
53. Wykaz Członków Zarządu i Rady Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Chmielniku, b.d., Urząd Wojewódzki Kielecki I, sygn. 1620
-
54. Wniosek paszportowy z 1932 r. na nazwisko Liba Cyrla Besendorf, Starostwo Powiatowe Kieleckie I, sygn. 1333
-
55. Lista płatników składki Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Chmielniku na 1933 r., Urząd Wojewódzki Kielecki I, sygn. 1620
-
56. Lista płatników składki Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Chmielniku na 1933 r., Urząd Wojewódzki Kielecki I, sygn.1620
-
57. Dane statystyczne gmin wyznaniowych żydowskich z 1937 r., Urząd Wojewódzki Kielecki I, sygn. 3354
-
58. Stan majątkowy gmin wyznaniowych żydowskich według stanu na 1938 r., Urząd Wojewódzki Kielecki I, sygn. 3354
-
59. Stan majątkowy gmin wyznaniowych żydowskich według stanu na 1938 r., Urząd Wojewódzki Kielecki I, sygn. 3354
-
60. Stan majątkowy gmin wyznaniowych żydowskich według stanu na 1938 r., Urząd Wojewódzki Kielecki I, sygn. 3354
-
61. Stan majątkowy gmin wyznaniowych żydowskich według stanu na 1938 r., Urząd Wojewódzki Kielecki I, sygn. 3354
-
62. Stan majątkowy gmin wyznaniowych żydowskich według stanu na 1938 r., Urząd Wojewódzki Kielecki I, sygn. 3354
-
63. Synagoga w Sandomierzu - obecnie siedziba Archiwum Państwowego, Zbiór fotografii, sygn. 200
Metryczka
Wytworzono: | 2022-07-12 09:40 | przez: |
---|---|---|
Opublikowano: | 2022-07-12 00:00 | przez: AK |
Zmodyfikowano: | 2022-07-20 09:09 | przez: AK |
Podmiot udostępniający: | Archiwum Państwowe w Kielcach | |
Odwiedziny: | 3998 |
Rejestr zmian
- [2022-07-20 09:09:56]AKm
- [2022-07-12 10:55:54]AKm
- [2022-07-12 09:32:33]AKn